از مکروه بودن غسالی و قصابی تا احکام دینی جراحی زیبایی/ آیا آرایشگران در قبال قصد مشتری از آرایش، مسئولیتی دارند؟

طبق احکام دینی بهتر است افراد شغل‌هایی را انتخاب کنند که دارایی حرام و شبهه ناک یا روابط نامشروع را برای آن‌ها عادی جلوه ندهد.

به گزارش مشرق، اسلام درباره امور گوناگونی احکام دینی و فقهی دارد؛ از رفت و آمد با مردم، مسافرت، نظافت، عیادت از بیمار و… در این میان امور مربوط به کسب و کار از اهمیت بالایی برخوردار است که افراد قبل از شروع هر شغلی باید بدانند. البته خوشبختانه مدتی است که درس مکاسب به سیاق گذشته، در بعضی از مدارس نزدیک بازار تهران تدریس می‌شود. به این صورت مردمی که در حرفه‌های گوناگون مشغول کسب درآمد هستند، می‌توانند از آموزه‌های دینی مربوط به حرفه خود آگاه شوند.

در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام وحید مرادزاده، استاد حوزه و دانشگاه، انجام گرفته چند نمونه از امور فقهی و پرسش‌های دینی درباره کسب درآمدها حلال و حرام را مرور کرده است. آن طور که این کارشناس مسائل دینی شرح می‌دهد، درآمد آرایشگری که ریش را به طور کامل می‌تراشد و دستمزد آن را می‌گیرد هم حرام است. جالب است که استاد ما، مرحوم آیت‌الله مجتهدی رحمه‌الله علیه، می‌فرمودند اگر کسی به آرایشگاهی رفت که می‌دانست مال آرایشگر آن مخلوط به حرام است و یقین می‌دانست که ریش برخی افراد را با تیغ می‌تراشد و پول آن را می‌گیرد، در صورتی که کار آرایشی مانند کوتاه کردن مو برای شما انجام داد، یا نباید باقی‌مانده پول خود را از او بگیرید چون پولی که در اختیار اوست حرام است و یا باید دقیقه به مقداری که کار انجام داده و دستمزد طلب کرده به او بپردازید تا باقیمانده پولی از دست او به شما برنگردد. درواقع گرفتن مابقی آن پول را گرفتن هم حرام است.

ضرورت تحصیل علم مکاسب برای تمام شاغلان

در گذشته بازاریان مقید بودند که قبل از شروع کسب و کار، در حوزه‌های علمیه یا مساجد درس مکاسب می‌خوانند و آموزه‌های دینی برای درآمد حلال را یاد می‌گرفتند. به نظر می‌رسد امروزه چنین رویکردی بسیار کمرنگ‌تر شده است. دلیل آن چیست؟

درست است. این مطلب را مرحوم آیت‌الله مجتهدی رحمه‌الله علیه نقل می‌کردند که در گذشته بسیاری از بازاریان مقید بودند که اول صبح به مسجد ملاجعفر می‌آمدند و پیش آیت‌الله مکاسب می‌خواندند تا درآمدشان حتماً حلال باشد.

همچنین کسبه می‌توانند به روش بازاریان مؤمن گذشته، قبل از بالا بردن کرکره مغازه بسم‌الله بگویند، اول وقت در مغازه خود چند صفحه قرآن بخوانند، اسفندی دود کنند، زود سر کار بروند همان طور که در روایات نقل شده که خداوند رزق حلال را در ابتدای روز قرار داده است.

وجه تمایز مشاغل حلال و حرام

آیا روایتی درباره حلال یا حرام بودن شغل‌ها مطرح شده است؟ درواقع می‌خواهیم وجه تمایز و مشخص‌کننده مشاغل و درآمدهای حلال و حرام را بدانیم.

شیخ انصاری در ابتدای کتاب مکاسب روایتی را از کتاب تحف العقول ابومحمد حرانی نقل کرده است، با این مضمون که مجموعه‌ای از شغل‌های حلال، حرام، مستحب و مکروه را در این روایت نقل کرده است. درواقع اولین بحث از مباحث کتاب مکاسب با معرفی شغل‌های حلال و حرام شروع می‌شود. البته شیخ از آنجایی که مکاسب را تدوین و تألیف کرده، توجه ویژه‌ای به این موضوع در بحث طهارت و نجاست دارد.

بنابراین بسیاری از افرادی که مکاسب را مطالعه می‌کنند، چه طلبه و چه غیر طلبه، اولین مطلبی که یاد می‌گیرند با همین روایت مهم است.

چگونه شغلی حرام می‌شود؟

مصداق عینی این دسته‌بندی‌ها چیست؟ به طور واضح و مشخص، یک شغل بر چه اساسی حلال یا حرام می‌شود؟

با توجه به شرایط شغل، حرام و حلال بودن شغل مشخص می‌شود. برخی مشاغل هستند که تأثیر حرامی در جامعه دارند یعنی باعث ایجاد فساد می‌شوند، مانند فروش شراب یا آلات قمار. چون مشروبات الکلی و آلات قمار در فقه اسلامی حرام هستند، طبیعتاً شغل‌هایی که از طریق این موارد حرام‌ها درآمدزایی می‌کنند هم حرام محسوب می‌شوند. یعنی شغل‌های حرام بر اساس مصداق‌های که در روایات یا احکام داریم، حرام محسوب می‌شوند.

همچنین برخی شغل‌ها مکروه هستند. این‌ها شغل‌هایی هستند که از جهت روانی بر جامعه اثر نامطلوب دارند. به عنوان مثال غسالی و قصابی به معنای ذبح کردن حیوانات جزء مشاغل مکروه هستند. به این علت که این شغل‌ها به مرور زمان برای فرد صاحب آن قساوت قلب می‌آورند.

حکم طلافروشی برای آقایان

در بعضی روایات نقل شده که شغل طلافروشی برای مردان مکروه شمرده می‌شود. دلیل این حکم چیست؟

علت مکروه بودن شغل طلافروشی برای مردان، ارتباطات مداوم با نامحرم‌هاست. چون در اثر استمرار در این شغل، برخورد و گفت‌وگو با نامحرم برای طلافروش عادی می‌شود.

در مورد مکروه بودن بعضی شغل‌ها مصداق حکمی در روایات و احکام داریم و بعضی مشاغل دیگر به دلیل نوع رفتارها و عواقبی که برای افراد دارد، به عنوان شغل مکروه دسته‌بندی می‌شوند.

بنابراین باید نتیجه بگیریم که ادامه دادن شغل‌هایی مانند غسالی و قصابی برای افراد مناسب نیست؟ اما به هر حال این مشاغل موردنیاز جامعه هستند!

در روایات تأکید شده که بهتر است افراد شغل‌هایی را انتخاب کنند که آن‌ها را دنیازده و یا قسی‌القلب و سنگدل نکند و همچنین روابط حرام و نامشروع را برای آن‌ها عادی جلوه ندهد. شغل‌های مکروهی که نام بردید، بهتر آن است که از آن‌ها به طور مداوم پرهیز شود. اما اگر کسی مدت‌ها به عنوان غسال یا قصاب فعالیت کرد، باید تقوا و انس با پروردگار را در خود تقویت کند، به عنوان مثال نماز را اول وقت به جا بیاورد و قرآن را به طور مداوم تلاوت کند تا به خداوند نزدیک‌تر شده و دچار قساوت قلب نشود.

شغل کفن فروشی هم کراهت دارد، به این دلیل که مرگ را برای فروشنده کفن عادی جلوه می‌دهد. وقتی فرد عادی کفن را به دست می‌گیرد ناخودآگاه به یاد مرگ و قیامت می‌افتد. اما کسی که هر روز کفن در دست می‌گیرد و در مغازه یا وسایل خود آن را خرید و فروش می‌کند، آن حالت را از دست می‌دهد و یاد مرگ برای او طبیعی و بلکه بی‌اهمیت جلوه می‌کند. بنابراین باید سعی شود که در کنار این مشاغل انس با خداوند متعال برقرار شده و تقویت شود.

درآمد حلالی که حرام می‌شود

حکم پول و درآمدی که از این شغل‌ها به دست می‌آید، چیست؟ به عنوان مثال شخصی شراب نفروشد، اما انگور را با اطلاع از اینکه خریدار آن را برای تهیه شراب استفاده می‌کند، بفروشد. حکم پولی که این فرد به دست می‌آورد، چیست؟ درواقع آیا فروشنده، در نحوه مصرف خریدار از جنس خریداری شده دخیل است یا خیر؟

طبق حکم مراجع، شغل‌هایی که نامشروع هستند طبیعتاً درآمد نامشروع و حرام دارند. به عنوان مثال چون شرب خمر حرام است، پس فروش مشروبات الکلی هم حرام است و پولی که از این راه به دست می‌آید حرام است. یا خرید و فروش ادوات قمار و درآمد حاصل از آن هم حرام است.

همچنین تراشیدن ریش حرام است. درآمد آرایشگری که ریش را به طور کامل می‌تراشد و دستمزد آن را می‌گیرد هم حرام است. جالب است که استاد ما، مرحوم آیت‌الله مجتهدی رحمه‌الله علیه، می‌فرمودند اگر کسی به آرایشگاهی رفت که می‌دانست مال آرایشگر آن مخلوط به حرام است و یقین می‌دانست که ریش برخی افراد را با تیغ می‌تراشد و پول آن را می‌گیرد، در صورتی که کار آرایشی مانند کوتاه کردن مو برای شما انجام داد، یا نباید باقی‌مانده پول خود را از او بگیرید چون پولی که در اختیار اوست حرام است و یا باید دقیقه به مقداری که کار انجام داده و دستمزد طلب کرده به او بپردازید تا باقیمانده پولی از دست او به شما برنگردد. درواقع گرفتن مابقی آن پول را گرفتن هم حرام است.

اصل انگور هم حرام نیست، اما اگر انگور برای تهیه شراب خرید و فروش شود، عمل خرید، عمل فروش، درآمد حاصل از آن و استفاده کردن از آن همگی حرام است.

آیا آرایشگران در قبال نوع رفتار مشتری خود مسئولیتی دارند؟

درباره درآمدها هم پرسش‌هایی مطرح می‌شود. مانند جراحی زیبایی یا آرایشگری که خانمی را آرایش می‌کند و آن خانم در مقابل نامحرم ظاهر می‌شود. این اتفاق در مورد شغل‌های دیگری هم ممکن است پیش بیاید. می‌خواهیم بدانیم آن شاغل در قبال نوع رفتار مشتری خود مسئولیتی دارد؟

کنکاش درباره مورد مصرفی مشتری وظیفه متوجه خریدار نیست. اما اگر مثلاً باغداری بداند که فردی معلوم‌الحال و شراب‌خوار است، نباید محصول انگور خود را به او بفروشد. و یا آرایشگاه زنانه‌ای داریم که می‌دانیم خانمی برای اینکه در معرض دید نامحرمان قرار بگیرد، خود را آرایش می‌کند. در این مورد هم نباید خدمتی انجام شده و درآمدی کسب شود. اما اگر وضعیت مشتری مشخص نباشد، فروشنده وظیفه‌ای در مورد موارد مصرفی فروشنده ندارد و درآمدش حلال است.

منبع: تسنیم