امکان گفت‌وگو با جهان اسلام به برکت ادبیات عرفانی فارسی بود

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، اولین روز اجلاس مدیران و مسئولان مراکز دانشگاهی و دپارتمان‌های زبان فارسی ایران و دیگر کشورهای آسیایی امروز شنبه ۱۴ مهر در نیشابور برگزار شد.

اجلاس «گفت‌وگوهای فرهنگی آسیایی، زبان فارسی میراث معنوی مشترک» در قالب «هفته گفت‌وگوهای فرهنگی آسیایی» توسط سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، چهاردهم و پانزدهم مهر جاری به میزبانی شهر نیشابور برگزار می‌شود. هفته گفت‌وگوهای آسیایی از ۱۳ در نیشابور آغاز شده و تا ۱۸ مهر در مشهد ادامه پیدا می‌کند.

در آئین گشایش این اجلاس محمدحسین رحمانی دوست رئیس دانشگاه نیشابور به بیان ویژگی‌های تاریخی و فرهنگی و مشاهیر نیشابور پرداخت.

سپس علی سراج دبیر علمی این اجلاس به بیان نکاتی در خصوص مضامین انسانی شعر فارسی، به ایده برگزاری این اجلاس اشاره کرد و آن را بستری برای شبکه سازی و شکل گیری دبیرخانه‌های زبان فارسی در دانشگاه نیشابور و دانشگاه‌های دیگر دانست و فواید دانشگاه‌های معین را برای حمایت از دانشکده‌ها و دپارتمان‌های زبان فارسی بیان کرد.

سخنران بعدی محمدعلی ربانی مدیر کل همکاری‌های سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بود، محمدعلی ربانی در این اجلاس اظهار کرد: در روزگاری که جهان، سرشار از سخن جنگ و خشونت و بی عدالتی است، خوشحالیم که درباره زبان فارسی میراث مشترک و ملک مشاع ما و بسیاری از کشورهای آسیایی سخن گفته می‌شود.

وی افزود: در جای جای آسیا و جهان اگر نگاه مثبتی از ایران امروز وجود دارد، برگرفته از آثار ادیبان بزرگ ما در طول تاریخ بوده است. یکی از ظرفیت‌های مهمی که از دیرباز سبب همکاری بین ایرانیان و جوامع دیگر شده، ظرفیتی است که به مشارکت ادیبان شکل گرفته است. ارتباطات ما در جای جای جهان به برکت فعالیت ادیبان و عارفان بوده است. اگر امروز امکان گفت‌وگو با جهان اسلام داریم به برکت ادبیات عرفانی فارسی است.

مدیرکل توسعه همکاری‌های دانشگاهی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در ادامه، گفت: در کنار همه کارکردهای فارسی که در طول تاریخ داشته، همکاری‌های علمی و فرهنگی بوده است. وجود صدها دپارتمان فارسی در کشورهای مختلف و حضور دانشجویان زبان فارسی که سفرای ایران محسوب می‌شوند، زمینه همکاری‌های علمی و فرهنگی را فراهم می‌کنند. متأسفانه ارتباطات بین نخبگان و جامعه علمی کشور ما با نخبگان آسیایی محدود است. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، به عنوان دستگاه دیپلماسی فرهنگی، به جهت اولویت و اهمیت زبان فارسی و وظیفه‌ای که در حل مسائل بین المللی دارد خودش را موظف می‌داند شرایط تسهیل روابط بین ظرفیت داخل و خارج کشور را فراهم کند. هدف اصلی این است که دانشگاه‌های ایران را تشویق کنیم کمک کنند برای حل مساله زبان فارسی در سرزمین‌های دیگر. امیدوارم با همکاری این اساتید این اتفاق بیفتد.

ربانی در پایان گفت: آن‌چه در دوران مختلف، به بازسازی و رونق تمدن ایرانی و اسلامی کمک کرد، زبان فارسی بوده است. بنابراین، در این شرایط بحرانی، آنچه که می‌تواند به ما کمک کند، ادبیات فارسی است.

حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی هم در این اجلاس گفت: وجود ویژگی‌های کلامی و عرفانی در ادبیات فارسی، مسئولیت همه ما را نسبت به آن، سنگین‌تر می‌کند. باید در حفاظت از زبان فارسی، جدی تر قدم برداریم به ویژه با تأکیدی که مقام معظم رهبری به این موضوع دارند و بیان فرموده‌اند که زبان فارسی، باید همچون گذشته زبان علم جهان بشود. بنابراین، اگر مرجعیت علمی بدون زبان فارسی شکل بگیرد قطعاً ما در این عرصه علم خواهیم بود.

وی افزود: رویارویی استعمار با زبان فارسی یک واقعیت غیرقابل انکار است. استعمارگران از قرن نوزدهم علیه زبان فارسی در شبه قاره و افغانستان و ترکیه و حتی ایران تلاش‌هایی را آغاز کرد. ابتدا خط را تغییر داد و خواست مردم و نسل‌های جدید را از این میراث ارزشمند جدا کند. متأسفانه استعمار تا حدودی در برخی کشورها موفق شده است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با طرح این سوال که چرا استعمار با زبان فارسی مشکل داشته است و دارد، گفت: رازش این است که زبان فارسی حامل فرهنگ است. حامل فرهنگ حکمی است. این فرهنگ و حکمت بنیان، معنای دقیقی دارد که کمتر از آن سخن گفته شده است. تمام شعرای فارسی زبان، ادبیات فارسی را حکمت بنیان بیان کرده‌اند. حتی شاهنامه فردوسی که نظم حماسی دارد، حکمت بنیان است. پیامش خرد و حکمت و توحید است. زبان فارسی، صاحب حکمتی است که با شریعت پیوند داشته است. وقتی به اشعار حکمت بنیان ادبیات بزرگ زبان فارسی مراجعه می‌کنیم می‌بینیم همزمان، حکمت عملی و نظری در اشعارشان است. در عرفان ادبی ما هم، عرفان نظری و عملی وجود دارد. مهم‌ترین بحث حکمت نظری، سه مساله است؛ ربط متغیر به متغیر که از آن به زمان تعبیر می‌شود و مقوله مهمی در فیزیک است. ربط متغیر به عالم ثابت که از آن به دهر یاد می‌کنند و دیگر، ربط ثابت به ثابت که از آن به سرمد سخن می‌گویند. عرفا و ادبای ما دقیقاً به این حکمت نظری پرداخته‌اند.

خسروپناه در پایان گفت: حکمت‌های عملی همچون عزت نفس، کرامت، بردباری، تواضع، عاقبت نگری، توکل، هوس ستیزی، شفقت، ساده زیستی، شجاعت در مجموعه ادبیات ما نهفته است. پیوند حکمت و شریعت، گوهر آثار ادبای ما محسوب می‌شود. پس حکمت و شریعت را باید با هم دریابیم. برخی‌ها به ناحق ادبای ما را خردستیز می‌نامند، در حالی که آنها با خرد جزءبسندگی مخالف بودند و با خرد کل همسو بودند. اما در جهان مدرن که حقیقت‌اش انسان گرایی است چیزی به نام عقل کل پیدا نمی‌کنیم. من معتقدم آنچه استعمار به دنبال فارسی زدایی بود رازش در فرهنگ حکمی است. حکمتی که عرفا و ادبا از قرآن گرفته‌اند.

سخنران بعدی این‌مراسم حجت‌الاسلام سیدمصطفی حسینی نیشابوری بود که گفت: رسالت ادبیات عرفانی صرفاً پرداختن ادبیات سخن گفتن به گونه موزون نیست. گر چه این کار شاعران نیز، هنر است. اما رسالت ادبیات عرفانی ایجاد انگیزه برای حرکت و سیر انسان به سوی آسمان و معارف است. این حرکت از درون انسان می‌جوشد. از حیات نباتی، انسان را فاصله می‌دهد و او را به عالم حکمت و معرفت حاصل از شهود می‌رساند.

وی افزود: ادبیات عرفانی دو بال دارد که همانا ادب و معرفت است. این ادبیات، مصدر و مبدائی به نام ایران دارد. این ادبیات با این دو بال سیحون و جیحون را در نوردیده است. از نهر به ماوراءالنهر رفته است. از فیزیک به متافیزیک از طبیعت به ماورا طبیعت انسان را رهنمون ساخته است.

عظمت زبان فارسی در آن است که اشتراکات معنوی را به دنیا مخابره می‌کند

حجت‌الاسلام ابوالقاسم یعقوبی، امام جمعه نیشابور نیز در این اجلاس گفت: وقتی ملت‌ها همدیگر را درک می‌کنند که اشتراک زبان و فرهنگ به درک معنوی از انسانیت و زندگی و کار و تلاش و مسائل مهمی که انسان به آن مبتلا است، دست یابند.

وی افزود: اگر درک معنوی پیدا شود و انسان‌ها همدیگر را بشناسند و انسانیت و کمال را بشناسند، بسیاری از مسائل آنان حل می‌شود. به عنوان مثال، امروز با لبنان اشتراک زبانی نداریم اما اشتراک معنوی داریم. با فلسطین اشتراک معنوی داریم. انسانیت برای ما مهم است. حقوق بشر و عدالت مهم است. اخلاق برای مان مهم است. این اشتراک معنوی می‌تواند بشر را به هم گره بزند و پشتیبانی هم بکند. اگر این اشتراک معنوی به وجود نیاید، اشتراک زبانی کاری از پیش نخواهد برد.

امام جمعه نیشابور در ادامه گفت: از امتیازات زبان فارسی این است که بحث اشتراکات معنوی بشر را مطرح می‌کند. شعر بنی آدم اعضای یکدیگرند یک برداشت مشترک معنوی است. عظمت زبان فارسی در این است که این مشترکات معنوی را به دنیا مخابره می‌کند. از این جهت هست که زبان فارسی برای ما اهمیت ویژه و بزرگی پیدا می‌کند.

فلاسفه، گستره هستی انسان را در گستره زبانی و نوع زبان او تعریف می‌کنند

عبدالحسین کلانتری معاون وزیر علوم در امور فرهنگی و اجتماعی هم در بخش دیگر این‌اجلاس گفت: توجه به زبان، توجه به هستی انسان است. بسیاری از فلاسفه، گستره هستی انسان را در گستره زبانی و نوع زبان او تعریف می‌کنند. زبان، جهان ما را می‌سازد و شکل می‌دهد. ما در جهان زبان زیست می‌کنیم. آنجا که به زبان می‌آییم و می‌توانیم در مورد هستی‌های بدیهی صحبت کنیم، وجود خود را بسط داده‌ایم. مللی که زبان ضیق دارند وجود ضیق دارند. آنها که زبان بسیط دارند، وجود بسطی دارند.

وی با بیان اینکه زبان فارسی در طول تاریخ صیقل خورده و از فرهنگ‌های متنوع سیراب شده، گفت: یکی از علل گسترش و بسط زبان فارسی و ارجاعاتی که در طول تاریخ به آن می‌شده، به همین علت است. مقام معظم رهبری، یکی از چشم اندازهای عالی که برای زبان فارسی ترسیم کرده‌اند، به عنوان پرچمدار زبان فارسی در کشور، این است که باید علم را چنان گسترش دهیم که زبان فارسی، زبان علم باشد. طبق آمار، در دهه اخیر، جایگاه زبان فارسی در ارجاع به متون علمی، رشد چشمگیری پیدا کرده و به رتبه سیزده یا چهاردهم جهانی رسیده است.

معاون وزیر علوم در امور فرهنگی و اجتماعی در ادامه گفت: یک نگرانی این است که زبان فارسی نسبت خود را با تحولات جهان امروز نتواند برقرار کند. اگر در جهان حکمی زبان فارسی، زیست معنوی داشته باشیم اما در زبان مدرن، زیست واقعی، به تدریج تعارضات خود را نشان خواهد داد. می‌طلبد در کنار فعالیت‌هایی که در حوزه زبان فارسی در دپارتمان‌ها و گروه‌های علمی و برنامه‌های پژوهشی دانشگاهی‌مان داریم در ساحت اجتماعی هم به زبان توجه کنیم. این شرایط با نقطه مطلوب فاصله دارد. زبان، رسوب ارزش‌ها و هنجارهای یک ملت و تمدن است. اگر می‌خواهیم این ارزش‌ها و هنجارهای والا نسل به نسل منتقل شود، مفیدترین راه و کم هزینه ترین راه، تقویت برنامه‌های مرتبط با حوزه ادبیات و زبان فارسی است.

فارسی زبان غنی در حوزه زندگی انسان است

غلامحسین غلامحسین‌زاده، رئیس انجمن استادان زبان فارسی نیز در این نشست، درباره اهمیت برگزاری این اجلاس، گفت: هر زبانی یک دریچه جدیدی به جهان خارج است. در واقع، جهان خارج را از طریق زبان‌مان می‌بینیم. از این طریق درباره جهان خارج فکر می‌کنیم و خلاقیت داریم.

وی افزود: زبان‌ها، محدودیت‌هایی ایجاد می‌کنند. مفهوم سازی بین همه زبان‌ها، متفاوت است. زبان‌های مختلف، به شکل‌های مختلف جهان بیرون را طبقه بندی می‌کنند. وقتی صحبت میراث مشترک است، یعنی میراث مشترک نوع نگاه به جهان. تمام زندگی و اندیشه ما مبتنی بر نوع نگاه ما به این جهان است. ادبیات در این شرایط، کارش این است که بر محدودیت‌های زبانی غلبه و معنا خلق می‌کند. او در پایان سخنانش انتقاداتی به شیوه ببرنامه ریزی و مدیریت مدیران در حوزه سیاستگذاری فرهنگی مطرح کرد.

به خودم و کشورم می‌بالم

وارطان وسکانیان پژوهشگر ارمنی هم در این اجلاس گفت: من از ارمنستان آمده‌ام. از جایی که هزاره‌ها روابط فرهنگی و تمدنی با ایران عزیز دارد. کشور ما، تنها مرز با دنیای مسیحیت را با ایران برقرار کرده است. با اینکه این مرز کوتاه است، اما مرز دوستی و صلح و برادری تمدنی است.

وی ادامه داد: زبان فارسی در ارمنستان تاریخ و ریشه‌های درازی دارد. از دوران باستان، هخامنشی، اشکانیان، ساسانیان و بعد از اسلام، زبان فارسی به عنوان یکی از عوامل استحکام تمدنی بین ایران و ارمنستان مطرح بوده است و یک زبان تمدنی بین این دو کشور رواج دارد. زبان فارسی، زبان تمدنی و فرهنگی است. رسالت ایران و ارمنستان در طول تاریخ، رواج فرهنگ و تمدن بودند و هنوز هم کشور بر این رسالت خود وفادار هستند. ایران به عنوان مرکز فرهنگی و تمدنی در منطقه مطرح است. برای همه این منطقه رسالت مهمی دارد. رسالت تمدنی و مبارزه بر ظلم و استکبار دارد.

این استاد زبان فارسی در ارمنستان، در پایان سخنانش گفت: گسترش زبان فارسی در ایران فرهنگی اهمیتی زیاد دارد. به خودم و کشورم می‌بالم که با ایران عزیز و ملت بزرگ ایران که حرف اول را در منطقه می‌زند و در برخی عرصه‌ها همچون فناوری و فرهنگ در جهان حرف‌های زیادی برای گفتن دارد می‌زند، دوستی و همراهی فرهنگی داریم.

شعر سعدی وقتی ترجمه شد جهان امکان شناختش را پیدا کرد

محمدجعفر یاحقی هم آخرین سخنران آئین افتتاحیه این اجلاس بود که گفت: آنچه به زبان فارسی اهمیت می‌دهد نه به اعتبار الفاظ و کلمات بلکه به دلیل محتوایی است که در آن موجود است. گستره فارسی، گستره دلپذیر و وسیعی است. زبان فارسی در سرتاسر آسیا همواره حضور داشته است. جای یک همزبان تاجیک در این سالن خالی است، هرچند دریغ داریم که زبان فارسی با زبان دیگری نوشته می‌شود. زبان دل، زبان مفاهمه است. زبان فارسی تنها زبان ارتباط فرهنگی نبوده، بلکه اقتصادی هم بوده است. آنچه قدیم ترین اسناد ما را به دنیای شرق در ژاپن پیوند می‌دهد، زبان فارسی و یک بیت از شاهنامه است.

وی افزود: زبان فارسی می‌تواند استقلال و هویت و حاکمیت فرهنگی ما بر جهان بیرون را تضمین کند. زبان ما ارزش آن را دارد که هر گونه سرمایه گذاری که لازم باشد برای آن انجام دهیم و از آن دفاع کنیم و این اعتبار تاریخی را بسط دهیم و حمایت اش کنیم. شعر سعدی وقتی ترجمه شد جهان امکان شناخت او را پیدا کرد. برای حمایت از زبان فارسی، لازم است که هماهنگی بین ارگان‌های مختلف، صورت گیرد چرا که مسیر اعتلای زبان فارسی، در این موضوع است. زبان از ادبیات جدا نیست. وقتی می‌توانیم با زبان، جهان را داشته باشیم، پس ارزش آن را دارد که هرگونه سرمایه گذاری در آن صورت گیرد.

وی در پایان به وضعیت کتاب‌های درسی در حوزه آموزش زبان فارسی اشاره کرد و گفت: آموزش و پرورش باید در این زمینه کار جدی تا خلاءها برطرف شود.