پول موازی طلا راهی برای عبور از رکود تورمی

يکشنبه ۲۷ مهر ۱۳۹۹ – ۱۵:۲۴ پول موازی طلا راهی برای عبور از رکود تورمی

مطالعات توسط اقتصاددانان نشان می‌دهد که چگونه پول موازی طلا در مواقع بحران رکودی به ثبات اقتصادی کمک می‌کند و می‌تواند اثر "ضد چرخه ای" ایجاد کند و به همین ترتیب٬ پتانسیل استفاه از این واحد مکمل پولی در شرایط قفل شدگی فعلی حاکم بر اقتصاد ریالی٬ اثر ضد رکودی و ضدتورمی خواهد داشت.

خبرگزاری فارس؛ طرح ارز موازی در تاریخ اقتصاد بشر ایده جدیدی نیست و کشور آلمان در سال 1923 با معرفی ارز موازی Rentenmark که تا سال 1948 در کنار پول ملی آلمان اعتبار داشت، در مقابله با تورم فزاینده خود موفقیت‌های بسیاری کسب کرد.

بین سال‌های 1914 تا 1923 پس‌اندازهای مردم که مبتنی بر پول بی پشتوانه "مارک" بود٬ به طور فزاینده‌ای در حال بی‌ارزش شدن بود. اگرچه این مارک در سال 1871 به عنوان یک واحد پولی با پشتوانه طلا با نام Goldmark معرفی شد، اما پشتوانه طلا در سال 1914 برداشته شد تا علامت طلا در این واحد پولی به علامت کاغذ Papiermark تبدیل شود. کاهش ارزش مارک تا سال ۱۹۲۳به تورم فوق العاده‌ای تبدیل شد که زندگی اقتصادی مردم را به طور فزاینده ای فلج کرده بود.

Renten bank در 1923 تاسیس شد. هر چند پشتوانه به جای طلا، املاک و مستغلات بود و به طور موازی با اسکناس‌های مارک کاغذی به جریان افتاد و به خوبی توسط مردم پذیرفته شد. اثر سازماندهی اینگونه مکمل پول با پشتوانه قابل اعتبار به‌عنوان سندی در مهار تاریخی تورم فزاینده سال‌های ۱۹۲۰در آلمان ثبت شد.

سیری در تاریخ اقتصاد کلاسیک و مدرن _ حتی امروز _ حاوی مثال‌های فراوان از چاره اندیشی هایی است که همگی نشان می‌دهند چگونه در مواقع بحران رکود تورمی حاصل از پول بدون پشتوانه (fiat money)٬ -همانند آنچه در شرایط کنونی اقتصاد ایران شاهد آن هستیم- راهکار بازگشت به پول مبتنی بر پشتوانه‌های واقعی می‌تواند اثرات ضد رکودی ایجاد کند.

جالب اینجاست که ایده بازگشت به ایده پول مکمل با پشتوانه طلا از سال ۲۰۱۵ از درون ایالات متحده آمریکا به بیرون آن آغاز شد. تگزاس بزرگترین ایالت ایالات متحده در مرحله اول پیشگام ذخیره‌سازی طلای فیزیکی به ارزش حدود 1 میلیارد دلار شد. طلای ذخیره شده مشتریان در تگزاس، از هرگونه دسترسی دولت ایالات متحده در واشنگتن مصون خواهد ماند. تأسیسات ذخیره‌سازی در منطقه آستین تگزاس در محیطی به مساحت 60،000 فوت مربع در پردیس 10 هکتاری ایجاد شده‌اند.

در فاز کنونی این پروژه٬ فرایند افتتاح حساب‌های سپرده‌گذاری٬ نگهداری و عملیات پرداخت مشتریان به‌وسیله گواهی فلزات گران‌بها انجام می‌شود. پس از اینکه سهامداران اولیه سرمایه خود را به شکل فیزیکی به عنوان مثال، طلا یا نقره فیزیکی در این انبار سپرده می‌کنند، می‌توانند گواهی سپرده خود را در قالب اسکناس یا حساب بانکی با پشتوانه طلا دریافت کنند.

ایجاد واحد پولی موازی با الهام از گرایش‌هایی که نسبت به فرار از ارزهای بی‌پشتوانه حتی درون آمریکا و در اروپا (به عنوان مثال توسط برخی متفکران اقتصاد اتریشی) شکل گرفته، در کشور ما ایران امکان پذیر است. باورهای پاک شمار قابل توجهی از مردم ایران امروز به اقتصاد بدون ربا با پشتوانه طلا، سرمایه دینی-اجتماعی قابل توجهی هستند، که می‌توانند نقش مهمی در تاسیس چنین نهاد پولی و مراقبت و استمرار آن بازی کنند. خلق نهاد پولی مکمل complementary Currency با پشتوانه ثابتی از طلا و زیورآلات همراه با اثبات شفاف ذخایر طلا از سوی دولت و پرداخت رسید معادل آن در فرم حساب بانکی برای سپرده‌گذارانی که انتظار 'سود بانکی' ندارند و تنها در پی تضمین حفظ سرمایه خود هستند، گام اول است.

جهت جذب نقدینگی حداکثری، بانکداری رایج خلق پول به شکل مهار شده fractional reserve می‌تواند 'مجاز' باشد. اگر چه بانک مسئول ارز طلا می‌تواند به ازای دریافت نقدینگی، معادل نرخ تبدیل پول طلایی به ریال، پول طلایی خلق کند اما همواره موظف به اثبات وجود درصد شفاف و معینی از دارایی فعال خود به شکل طلاست تا متضمن اجرایی تعهد بانک به دسترسی همیشگی سپرده‌گذاران به طلای معادل شود.

چنین قاعده‌ای می‌تواند همانند پیشنهادی که در ۳۰ نوامبر ۲۰۱۴ در رای‌گیری عمومی کشور سوئیس برای نظارت بر خلق پول در ترازنامه بانک مرکزی کشور سویس بوسیله ذخایر طلا به منظور حفظ حقوق سپرده‌گذاران در برابر خلق نامحدود اعتبارات، طرح شود و می‌تواند موضوع تحقیق بیشتر برای یک سیستم مکمل پولی باشد.

دارندگان پول طلایی می‌توانند هر زمان با تحویل اوراق خود معادل طلای آن را دریافت کنند. این امر می‌تواند با درج تضمینی شبیه به آنچه روی دلارهای قبل از سال ۱۹۱۳ درج شده بود، صورت پذیرد:

"صاحب این گواهینامه دارای حق مطالبه معادل طلا در ازای بازپرداخت آن می‌باشد Payable to the bearer on demand in Gold Coin. در اینجا ذکر این نکته مفید است که حتی اقتصاد آمریکا برای سالهای طولانی تا پیش از سال‌های پسافدرال رزرو (تا نیکسون) به استاندارد طلا برای دلار متعهد بود٬ در حالی که دوره‌های همراه با رشد اقتصادی بالا و بدون تورم را تجربه کرد.

بانک توسعه‌ای که نقدینگی مابه‌ازای اوراق ارز مکمل را در اختیار می‌گیرد٬ تحت یک سیستم، شفافیت کامل و تحت نظارت مردمی به تخصیص اعتبارات پرداخته و نمی‌تواند از سپرده‌ها در بازارهای سوداگرانه استفاده کند بلکه تنها با هدف هدایت نقدینگی به سوی تولید مفید و اهداف عمومی جامعه از اعتبارات بهره می‌جوید.

می‌توان انتظار داشت که مطابق قانون Gresham در شرایط رقابت دوگونه مختلف پول٬ پول "بدتر"(ریال) که از نظر ارزش پشتوانه‌ای ارزان‌تر است، بیشتر به عنوان وسیله پرداخت برای اهداف پرداخت روزانه استفاده شود و پول باارزش‌تر(طلا) در اقتصاد، بیشتر از گردش خارج می‌شود و به‌عنوان یک وسیله حفظ ارزش سرمایه تا زمانی طولانی- نگهداری می‌شود زیرا انتظار می‌رود ارزش آن پول به ارزش بیشتری نیز در آینده تبدیل شود.

درصورت پیش آمدن بحران در اقتصاد ما، این پول احتمالا دوباره برای اهداف پرداختی و مبادله ای، بیشتر ظاهر خواهد گشت. مثال چنین پدیده ای هم اکنون پول مکمل WIR در کشور سوئیس است که یک مکانیزم تسویه حساب مکمل را (در کنار ارز ملی) فراهم می‌کند که در آن شرکت‌ها می‌توانند بدون استفاده و یا در ترکیب با فرانک سوئیس از یکدیگر خریداری کنند. WIR در سال 1934 توسط گروه کوچکی از کارآفرینان تأسیس شد که متوجه ناپدید شدن درآمدشان در اثر بحران مالی در دوره بین دو جنگ شده بودند. مطالعات توسط اقتصاددانان نشان می‌دهد که چگونه این واحد مکمل پولی در مواقع بحران رکودی به ثبات اقتصادی کمک می‌کند و می‌تواند اثر "ضد چرخه ای" ایجاد کند.

به همین ترتیب٬ پتانسیل استفاه از پول موازی طلا در شرایط قفل شدگی فعلی حاکم بر اقتصاد ریالی٬ اثر ضد رکودی و ضدتورمی خواهد داشت.

علت این موضوع این هست که فارغ از تحولات سیاسی و اینکه چه کسی یا چه حزبی بر امورات قوه مجریه مسلط شود٬ یافتن راه برون رفت از معمای بازیابی ارزش ریال موضوعی انرژی‌گیر برای اقتصاددانان و نیز سیاسیون شده است. هسته سخت این معما ٬ تضاد بین افزایش نرخ‌های سود مبتنی بر ریال با هدف کاستن از موج تورمی در فضای متلاطم اقتصاد ایران و یا کاهش نرخ سودهای مبتنی بر ریال با هدف کاستن از موج رکودی چنین اقتصادی است.

در نتیجه هراز چند گاهی و به صورت دوره‌ای٬ گاهی سیاستگذار در حرکت به سوی کاهش نرخ سود به مانع تورم _ که به سرعت با نرخ ارز واکنش شیمیایی داده و تشدید نیز می‌شود_ برمی‌خورد و لاجرم مجبور به عقبگرد به سوی سیاستگذاری افزایش نرخ سود می‌شود و اینبار به مانع رکود -که به تدریج نظام بدهی و بانکی و تولید کشور را از درون خالی می‌کند- بر می‌خورد و لاجرم باز مجبور به عقب گرد به نقطه قبل می‌شود.

بدین ترتیب تا زمانی که بازی در همین چهارچوب فکری و پولی ادامه دارد٬ دولت و جامعه از تله‌ای که همه در آن افتاده اند٬ رها نخواهند شد. طبیعی است که اصلاح جدی ساختاری در سیاست‌های پولی و ساختار بانک‌ها تنها راه حل قطعی این مساله است هر چند که لازم اما سخت و همراه با تعارض منافع است و امید به پیگیری هر چه بیشتر آن داریم.

در این میان اما از بیرون از نگاه مکاتب جریان غالب نیز راه‌حل‌هایی مدرن وجود دارد. ایجاد نوعی ارز موازی ملی با پشتوانه معادل طلا می‌تواند، از جهات ذیل به درمان مسئله اکنون تورم در اقتصاد ایران کمک کند:

۱. چنین ارزی، پولی مکمل است و برای دارندگان آن، حکم اوراق دولتی با سود صفر و زمان باز پرداخت نامعلوم را دارد که به موازات پول ملی در گردش قرار خواهد گرفت. عرضه این پول از منظر دولت مساوی جذب نقدینگی موجود در بازار در ازای گارانتی حفظ سرمایه معادل طلاست. این امر اثری خوشایند بر مشکل بدهی دولت، بانک‌ها، سوداگری و رشد نقدینگی خواهد داشت.

۲. بانک خلق‌کننده این ارز در سیستمی کاملا شفاف و مستقل به هدایت نقدینگی جذب شده به تولید و زیر ساخت‌ها می‌پردازد.

۳. از قرار گرفتن این ارز در رقابت با دلار برای جذب نقدینگی٬ ریال نیز منتفع خواهد شد. ارز موازی ملی می‌تواند بازوی حفظ ارزش ارز ملی باشد.

طبیعی است که درباره چگونگی اجرای این پروژه ایده‌های گوناگونی وجود دارد اما مهم این است اینکه ما در زمانی که سوداگری مخرب و غیراخلاق‌مدار بر مقدرات‌مان حاکم شده و دولت نیز همانند کشورهای پیشرفته امکان تامین مالی‌هایی با نرخ بدهی‌های بسیار مقرون به صرفه -مانند اوراق چند ده ساله دارای نرخ منفی- را دست کم در آینده‌ای قابل توجه دارا نیست٬ می‌توانیم از منابع خدادادی خاک خورده در جهت رشد پایدار برای جامعه‌مان بهره ببریم. به شرطی که سیگنال امانتداری، شفافیت و خیرخواهی نیز همراه این پروژه شود.

دکتر حامد خلیلی، دانش آموخته اقتصاد دانشگاه بن آلمان

انتهای پیام/