گامی نو برای تأمین نیاز مخاطبان امروز کتابخانه‌ها

طی نشستی با حضور معاونان و جمعی از مدیران ‌کل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در کتابخانه مرکزی پارک‌شهر تهران، طرح نظری «کتابخانه بدون کتاب» ارائه و جنبه‌های مختلف اجرایی شدن آن مورد بررسی قرار گرفت.

به گزارش مشرق، نشست ارائه طرح نظری «کتابخانه بدون کتاب» سه‌شنبه ۲۱ مرداد با حضور امین متولیان، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات، مهدی رمضانی، معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی، محمدهادی ناصری طاهری، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان تهران، سیدباقر میرعبداللهی، مدیرکل تامین منابع، لیلی هاشمی، مدیرکل فناوری اطلاعات، اصغر گودرزی، مدیرکل توسعه کتابخانه‌ها و مشارکت‌ها، سکینه خاتون مهدیان‌پور، مشاور معاون توسعه کتابخانه ها و ترویج کتابخوانی، سیدمهدی حسینی، معاون اداره کل توسعه کتابخانه ها و مشارکت‌ها و سجاد محمدیان، رئیس اداره پژوهش نهاد در کتابخانه مرکزی پارک‌شهر تهران برگزار شد.

در ابتدای این نشست امین متولیان طی سخنانی گفت: یکی از الگوهای تعریف‌ شده در حوزه پژوهشی نهاد، حل مساله یا طراحیِ خدمت‌گراست که بر اساس ظرفیت دانشی و تجربی همکاران نهاد بناشده است. جناب آقای محمدیان که هم رییس اداره پژوهش و هم دانشجوی قریب‌ المنتهای دوره دکترای علم اطلاعات و دانش‌ شناسی هستند در چارچوب این الگو، مطالعه بر روی طرح «کتاب‌خانه بدون کتاب» را شروع کردند و امروز نتیجه آن را با لحاظ متغیرها و خدمات متناسب با کتابخانه‌ های عمومی کشور از یک سو و بازاریابی و تامین محتوای فرهنگی هنری از سوی دیگر ارائه می‌ کنند. البته دیگر همکاران بزرگوار نیز در این مسیر طرف مشاوره و هم‌فکری ایشان قرار گرفتند که از آنها هم ممنونیم.

نسل جدیدی از کتابخانه ها

در ادامه سجاد محمدیان، رئیس اداره پژوهش نهاد به تشریح طرح «کتابخانه بدون کتاب» و گفت: ایده کتابخانه بدون کتاب نخستین بار توسط دانشگاه پلی تکنیک فلوریدا در آمریکا مطرح شد. کتابخانه‌های بدون کتاب نسل جدیدی از کتابخانه‌ها هستند که در آن از کتاب کاغذی خبری نیست و به جای کتاب کاغذی به کاربران تجهیزات و امکانات دسترسی به منابع الکترونیکی داده می‌شود. همچنین فضای فیزیکی این کتابخانه‌ها میزبان برنامه های متنوع کتابخانه است.

وی افزود: در بیانیه ماموریت کتابخانه بدون کتاب آمده که ماموریت این گونه کتابخانه‌ها فراهم آوردن دسترسی فناورانه برای کاربران کتابخانه جهت ارتقاء آموزش و سواد ترویج خواندن و تجهیز آنها به ابزار لازم برای رشد به عنوان شهروندان عصر دیجیتال است و چشم انداز آن تبدیل شدن به برترین کتابخانه عمومی پایتخت به لحاظ کمیت و کیفیت خدمات است.

آشنایی با ویژگی‌های کتابخانه‌های بدون کتاب

محمدیان درباره تفاوت کتابخانه بدون کتاب با سایر کتابخانه‌ها گفت: اگرچه کتابخانه های بدون کتاب به لحاظ داشتن فضا و تجهیزات با کتابخانه های سنتی مشترک هستند، اما تجهیزات در کتابخانه های سنتی در اختیار کتابخانه بوده، درحالی که تجهیزات در کتابخانه های بدون کتاب در اختیار کاربر قرار دارد. همچنین منابع ارائه شده در کتابخانه های سنتی منابع کاغذی و دسترسی به این منابع محدود می باشد و خدمات ارائه شده در این کتابخانه‌ها نیز خدماتی ثابت هستند. اما منابع کتابخانه های بدون کتاب، الکترونیکی بوده و دسترسی به آنها از راه دور نیز میسر است و خدمات ارائه شده در این کتابخانه ها نیز از تنوع ویژه‌ای برخوردار است.

رئیس اداره پژوهش نهاد ادامه داد: همچنین با اینکه کتابخانه های بدون کتاب و کتابخانه های دیجیتال در منابع الکترونیک و دسترسی از راه دور مشترک هستند، اما کتابخانه های بدون کتاب دارای فضای فیزیکی و همچنین تجهیزات ویژه برای دسترسی به منابع الکترونیکی هستند.

ضرورت‌های ایجاد کتابخانه‌های بدون کتاب

محمدیان درباره ضرورت‌های ایجاد کتابخانه بدون کتاب نیز توضیح داد: ضرورت کتابخانه های عمومی بدون کتاب بر اساس ۴ نیاز مهم شامل نیاز به ایجاد دسترسی بیشتر با توجه به محدودیت منابع، سپس نیاز به درآمدزایی برای کتابخانه‌ها، نیاز به توسعه خدمات و نیاز به افزایش بهره وری کتابخانه ها تبیین می شود؛ چرا که این کتابخانه‌ها بدون محدودیت زمان، مکان منابع و کتابدار هستند. همچنین این کتابخانه‌های پلتفرمی با بهره‌وری بالا، دارای طرح کسب و کار هستند.

وی در ادامه ضمن پرداختن به موضوعاتی چون مولفه های کتابخانه‌های عمومی بدون کتاب، پرداختن به اجزا و ساختار آن شامل منابع الکترونیک، تجهیزات، فضا، کتابدار و خدمات و همچنین محاسبه هزینه ها و ارزشگذاری خدمات، به تشریح مراحل اجرایی پنج گانه آن شامل «انتخاب و آموزش کتابداران»، «طراحی فضا»، «فراهم آوری منابع الکترونیک»، «طراحی پلتفرم» و «تهیه و راه اندازی تجهیزات» پرداخت.

توجه به طرح‌های نوین در ارائه خدمات کتابخانه‌ای

در ادامه مهدی رمضانی با مثبت ارزیابی کردن چشم انداز طرح «کتابخانه بدون کتاب» گفت: جای خوشبختی دارد که در نهاد ابداعات خوبی در حوزه فعالیت‌های کتابخانه‌ای صورت گرفته و نهاد به سمت طراحی و اجرایی کردن طرح‌هایی رفته که کمتر مجموعه‌هایی جسارت حرکت در این مسیر و پذیرفتن ریسک اجرای آن را داشته اند و امیدوارم این جلسه شروعی خوب برای کاری ماندگار و اثرگذار در حوزه کتابخانه‌های عمومی باشد.

معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی نهاد افزود: درباره مفهوم‌سازی و شکل‌دهی به مفهوم «کتابخانه بدون کتاب» در اذهان مخاطبان کتابخانه‌های عمومی، نیاز به کار ویژه‌ای داریم. همچنین بحث تأمین نیروی انسانی از مهم‌ترین مباحث و مراحل اجرایی کردن این طرح است و به نظر می‌رسد تخمین‌های مالی ارائه شده نیاز بررسی‌های بیشتر دارد. همچنین موضوعات نرم افزاری، مباحث حقوقی تأمین منابع الکترونیک در این کتابخانه‌ها، مسائل مالی برای تجهیز این کتابخانه مبتنی بر تجهیزات الکترونیک از دیگر مسائل مهم در این حوزه است.

لزوم تسریع در ارائه خدمات نوین برپایه بررسی‌های عمیق

سیدباقر میرعبداللهی، مدیرکل تأمین منابع نهاد نیز طی سخنانی گفت: شرایط ویژه حاکم بر جهان امروز باعث تغییرات عمده‌ای در نوع مواجهه مخاطب با منابع تأمین کننده نیازهای او شده که کتابخانه‌ها نیز از این امر مستثنی نیستند. با اینکه این تغییرات با نوعی تقلیل گرایی همراه بوده است، اما با این حال هیچ عقل سلیمی تردید نمی‌کند که این تغییرات لازمه دنیای امروز است و نه تنها لازم است بلکه برای اجرای طرح‌های این چنینی حتی دیر هم شده است.

وی با اشاره به برخی طرح‌های در دست اجرا در اداره کل منابع نهاد در این زمینه گفت: باید فصل تمایز فعالیت این نوع کتابخانه با فعالیت‌های جاری در نهاد مشخص شود و همچنین به مباحثی چون مسائل حقوقی، توان نرم‌افزای، تأمین نیروی انسانی و مهارت لازم برای اداره این کتابخانه و بررسی مجدد تخمین‌های مالی توجه ویژه داشت که می‌توان جلسات بیشتری را برای پرداختن به این موضوعات اختصاص داد.

همچنین اصغر گودرزی، مدیرکل توسعه کتابخانه‌ها و مشارکت‌ها به بیان مسائلی درباره الزامات اجرایی کردن این طرح به لحاظ فضای مورد نیاز، تعداد کاربران تحت پوشش، برآوردهای مالی، سرانه قیمت‌ گذاری خدمات آن در مقایسه با کتابخانه های موجود و هزینه‌های سخت‌افزاری راه‌اندازی و همچنین خدمات پیش‌بینی شده برای ارائه در این کتابخانه‌ها پرداخت که حاضران به بیان نظراتی در این موضوعات پرداختند.

چگونگی بازاریابی محتوا در این طرح تعیین کننده است

متولیان معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد نیز با اشاره به لزوم بررسی‌های مداوم و تغییرات احتمالی در جهت تکمیل این طرح گفت: تعیین‌ کننده اصلی در این ایده، اولا و بالذات، بازاریابی محتوا بر اساس خدمت چند مسیره است که البته نیاز به عامل توجیه ‌شده مسلط بر این امر دارد.

سکینه خاتون مهدیان پور، مشاور معاون توسعه کتابخانه ها و ترویج کتابخوانی نیز در این نشست عنوان کرد: با توجه به اینکه این طرح هزینه های زیادی درپی خواهد داشت، باید دستگاه‌های دیگر را هم برای اجرایی کردن آن به مشارکت بطلبیم. همچنین با توجه به جنبه‌های بازاریابی و مارکتینگ در اداره این کتابخانه، می‌توان از ظرفیت‌های بخشی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که در رابطه با اقتصاد فرهنگ فعالیت دارد، برای تأمین نیازهای این حوزه استفاده کنیم.

لیلی هاشمی، مدیرکل فناوری اطلاعات نهاد نیز در این نشست گفت: باید به موقعیت مکانی کتابخانه مورد نظر برای تبدیل به کتابخانه بدون کتاب و ویژگی‌های ظاهری و فضای مورد نیاز برای آن توجه داشت تا بتوان مخاطبان بیشتری را ترغیب به مراجعه به این کتابخانه کرد. مسائل و اقتضائات بازاریابی در جنبه‌های مختلف این طرح می‌طلبد تا با حضور کارشناسان خبره این حوزه به یک برنامه اقتصادی مشخص رسید تا اهداف این طرح برآورده شود.

کتابخانه بدون کتاب و پاسخگویی به نیاز مخاطبان امروز

محمدهادی ناصری طاهری، نیز در ادامه این نشست طی سخنانی عنوان کرد: هم ایده و هم طرح اجرایی کتابخانه بدون کتاب طرح بسیار جذابی است که جای آن در نهاد خالی بود؛ چراکه کتابخانه‌ها نیاز به یک نوآوری جدید و متناسب با فناوری‌های روز دارند که ارائه این طرح از این جهت کار ارزشمندی است. اما با توجه به اینکه این کتابخانه اولین الگو از این دست کتابخانه‌ها خواهد بود و حجم سرمایه‌گذاری قابل توجهی را می‌طلبد، حتما به یک پیوست تبلیغاتی و اطلاع‌رسانی دقیق و قوی نیاز دارد تا این کتابخانه‌ به خوبی شناسانده و نحوه استفاده و نیازمندی‌های آن نیز به خوبی تبیین شود.

مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان تهران تأکید کرد: راه‌اندازی این کتابخانه می‌تواند گام مهمی در جهت تأمین نیازهای نوجوانان و جوانان امروزی که ارتباط بیشتری با دنیای اینترنت و تجهیزات الکترونیکی دارند باشد و در ادامه می‌تواند ذهنیت و نگاه موجود به کتابخانه‌ای عمومی را متحول کند.

لزوم آموزش‌های تخصصی برای کتابداران کتابخانه بدون کتاب

در ادامه سیدمهدی حسینی، معاون اداره کل توسعه کتابخانه ها و مشارکت نیز عنوان کرد: ما در کتابخانه‌های مرکزی نمونه‌هایی از این چنین طرح‌هایی را پیش‌بینی کرده بودیم، اما اینکه یک کتابخانه صرفا به عنوان کتابخانه بدون کتاب راه اندازی شود، ایده بسیار خوبی است. ولی باید به مسائلی چون تأمین نیروی انسانی متخصص برای این کار و هدف گرفتن مخاطبانی که توانایی استفاده از تجهیزات الکترونیکی را داشته باشند نیز توجه کنیم.

وی افزود: در واقع ما برای تربیت کتابدار متخصص در این کتابخانه باید خلاء های موجود در نظام آموزشی در حوزه کتابداری را برطرف کنیم، چرا که در دانشگاه‌ها مباحث حوزه کتابداری به این موضوعات نمی‌پردازد و باید آموزش‌هایی در این زمینه برای نیروی انسانی ماهر در این کتابخانه‌ها درنظر گرفت.

فرزانه پارسا رییس اداره آموزش نهاد هم در باره اولویت ‌های آموزشی برای همکاران این کتابخانه و نیز تحولاتی که این سبک کتابخانه در روند آموزش اعضا به بار می‌ آورد نیز نکاتی ارائه کرد.

در پایان بنا شد تا کمیته پیشبرد این ایده با مسئولیت مدیرکل امور کتابخانه ‌ها تشکیل شده و هم‌زمان با تکمیل طرح از کتابخانه‌ های نامزد اجرای آن در شهر تهران بازدید کنند.