اولین فیلم ناطق به زبان فارسی که حتی می‌توان در ایرانی بودن آن به دیده شک و انتقاد نگاه کرد، بیش از آنکه یک درام عاشقانه باشد، فیلمی سیاسی است.
به گزارش مشرق، آخرین روز از آبان ماه، با آغاز اکران فیلم «دختر لر» اولین فیلم ناطق فارسی در سینماها مصادف است. ساخت و نمایش فیلم «دختر لر» نقطه عطفی در سینمای ایران به شمار می‌رود، با آنکه در سال‌های بعد به واسطه جنگ جهانی دوم و اشغال ایران تا مدت‌ها از رونق افتاد، اما جایگاه «دختر لر» در سینمای ایران برای همیشه محفوظ باقی ماند.
آیا دختر لر فیلمی ایرانی است؟!
«دختر لر» به زبان فارسی تولید شده است. با این نگاه می‌توان همه فیلم‌هایی را که به زبان فارسی در سراسر جهان تولید شده‌اند، ایرانی به شمار آورد. برخی از عوامل فیلم از جمله نویسنده فیلمنامه و بازیگران اصلی ایرانی هستند، با این توجیه می‌توان فیلم‌هایی را که ایرانیان مهاجر در اقصی نقاط جهان تولید می‌کنند و حتی بعضاً با نگاه‌های سیاسی بر ضد جمهوری اسلامی ساخته شده‌اند نیز ایرانی برشمرد! اما برخلاف تعلق خاطری که سینمادوستان ایرانی به «دختر لر» دارند، می‌شود قوانین اسکار را برای انتخاب فیلم به عنوان ملاکی برای ایرانی بودن یا ایرانی‌نبودن «دختر لر» در نظر گرفت. آکادمی اسکار هر ساله برای بخش اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان، از سراسر جهان آثاری را به نمایندگی از کشورها انتخاب می‌کند، برای انتخاب آثار نیز مقرراتی دارد. این مقررات که در بند (E) بخش مقررات آکادمی قرار دارد، به تعریف‌هایی می‌پردازد که می‌توان برای دختر لر نیز در نظر گرفت. طبق این مقررات، ملیت «تهیه کننده»، «کارگردان»، «نویسنده فیلمنامه»، «بازیگران اصلی»، «مدیر فیلمبرداری»، «طراح صحنه»، «صداگذار» و… در انتخاب فیلم مؤثرند، اما در سینمای ایران از ابتدا این مؤلفه‌ها تأثیرگذار نبوده‌اند و صرفاً اگر زبان فیلمفارسی بود، فیلم ایرانی محسوب می‌شد، برای مثال در سال ۲۰۰۷، آکادمی اسکار فیلم «هوس، احتیاط» ساخته آنگ لی را که از سوی تایوان برای حضور در اسکار ارسال شده بود، نپذیرفت و دلیل اسکار هم غیرتایوانی بودن عوامل فیلم بود.
فیلم دختر لر در «هندوستان» فیلمبرداری شده است. کارگردان و تهیه‌کننده فیلم «اردشیر ایرانی» است. «ایرانی» یک زردشتی است که برخلاف نامش که ایرانی است و اشاره به اجداد ایرانی‌اش دارد، در سال ۱۸۸۶ در پونای بمبئی که آن زمان بخشی از مستعمرات بریتانیا بود به دنیا آمد. «ایرانی» از سال ۱۹۲۴، با کارگردانی فیلم سینمایی «شاه جهان» وارد دنیای حرفه‌ای فیلمسازی شد و «دختر لر» ششمین فیلم این کارگردان هندی است. وی در سال ۱۹۶۹ و زمانی که مدت‌ها از فیلمسازی دور شده بود، در بمبئی درگذشت.
فیلم دختر لر، محصول شرکت «امپریال کمپانی بمبئی» است که هندی بودن آن مشخص است و مدیریت آن را اردشیر ایرانی بر عهده داشته است. لوکیشن فیلمبرداری در هند است و فیلمبرداری آن را «رستم ایرانی» انجام داده است. به غیر از «روح‌انگیز سامی‌نژاد» بازیگر نقش اول زن و «عبدالحسین سپنتا» بازیگر نقش اول مرد، اکثر نقش‌ها را هنرپیشه‌های هندی بازی کرده‌اند. روزنامه اطلاعات در سال ۱۳۵۱ می‌نویسد: «.. تمام کارهای فنی دختر لر به دست یک عده هندی تحت نظر متخصصان انگلیسی در بمبئی انجام گرفته بود…». با این شرایط هندوستان بیشتر از ایران می‌تواند ادعای تعلق «دختر لر» را داشته باشد.
دختر لر؛ فیلمی سیاسی
درباره سیاسی بودن فیلم «دختر لر» نظرات دو کارشناس فرهنگی جالب توجه است. شهریار زرشناس، پژوهشگر می‌گوید: «اولین فیلم ناطق فارسی (دختر لر) فیلمی کاملاً سیاسی است. این فیلم نوعی تجددمآبی دوره رضاشاه را ترویج می‌کند و عکس رضاشاه را در وسط فیلم در قالب یک ستاره نشان نشان می‌دهد و اعلانی که دارد این است که در این فیلم، می‌خواهیم وضعیت آشفته تاریخی ایران را نشان دهیم و بگوییم که خان‌ها چه می‌کردند و با آمدن رضاشاه چه تغییری حاصل شده است. وی می‌افزاید: سیاست استعمار در آن زمان تأسیس و استقرار دولتی مطلقه مدرن بود و رضاشاه هم تجسم آن بود، این‌ها از ابزار سینما استفاده کردند. در نهایت اینکه سینما با سیاست نسبت دارد و از همان لحظه تولدش ذات سیاسی دارد. من می‌گویم هر نوع ستیز با آرمان‌گرایی بودن در سینما نوعی سینمای سیاسی است.» سعید مستغاثی منتقد و پژوهشگر سینما نیز در یادداشتی درباره «دختر لر» با اشاره به ستایش این فیلم از دولت رضاخانی می‌نویسد: «در فیلم «دختر لر»، ایران دیروز، اشاره به نابسامانی‌ها و یاغی‌گری‌های عشایر و اقوام محلی حوالی لرستان و خوزستان دارد (همان‌ها که در طول تاریخ این سرزمین، در واقع پاسدار مرزهای ایران در مقابل بیگانه بودند) و بخش «ایران امروز» به نتایج سرکوب این عشایر توسط رضاخان می‌پردازد. در واقع فیلم «دختر لر»، تبلیغ و پروپاگاندای صریحی درباره رژیم کودتایی و سیاه رضاخانی محسوب شد.»
بیشتر بخوانید:
یک اشتباه راهبردی در سریال «خانه امن» ؛ آیا جمهوری اسلامی متهمان را در خارج از کشور ترور می‌کند؟!
جمال شیرمحمدی از محققان و پژوهشگران سینما درباره فیلم «دختر لر» در کتاب «سیاستگذاران یا سیاستبازان سینمای بعد از انقلاب» می‌نویسد: «.. چنان‌که از نام فیلم برمیآید، «ایران دیروز و ایران امروز»، فیلم کاملاً با جهتگیری سیاسی تهیه شده است و در پی مقایسه ایران امروز (زمان رضاشاه) با ایران دیروز (قاجاریه) است. قبلاً اشاره کردیم که یکی از مسائل و معضلات مهم سال‌های پایانی عصر قاجاریه، علاوه بر فقر اقتصادی و معیشتی مردم، شیوع بیماری‌ها و فقدان بهداشت کافی، مسئله اختلافات طایفهای و جنگ‌های قومی- قبیلهای، وجود دسته‌های حیدری و نعمتی، بینظمی عمومی و فقدان امنیت سراسری است که همین امر به ضرورت روی کار آمدن دولتی قدرتمند و حاکمیتی ملی در بین نخبگان و حتی عوام منجر می‌شود؛ خواستهای که نهایتاً به روی کار آمدن دولت کودتا و سپس حاکمیت رضاشاه مدد میرساند.
در سال ۱۳۱۲، روزنامه «زاریاواستکا» چاپ گرجستان نقدی بر فیلم «دختر لر» منتشر می‌کند. در این نقد با اشاره به مساعدت‌های انگلستان در ساخت این فیلم، به تبلیغ انگلیس در این فیلم می‌پردازد. این روزنامه درباره نمایش نکات مثبت درباره انگلیس در فیلم «دختر لر» به این نکات اشاره کرده است که قهرمانان فیلم به دلیل خطراتی که در ایران آن‌ها را تهدید می‌کند به هند که مستعمره انگلیس است، پناه می‌برند و در مراجعت به ایران نیز با کشتی انگلیسی آن‌ها را به ایران بازمی‌گردانند. نویسنده این نقد با اشاره به مواضع ضدانگلیسی برخی روزنامه‌های ایرانی تأکید می‌کند که «دختر لر» در پی نشان تصویر مثبت از انگلیس است. روزنامه گرجی همچنین با اشاره به روحیات ضدانگلیسی، تصریح می‌کند که «فیلم دختر لر» تلاش دارد نفوذ انگلیس بر ایلات ایرانی را نمایش دهد، در حالی که ایرانی‌ها از انگلیس خوششان نمی‌آید. منبع : روزنامه جوان
