TRT فارسی؛ اقدام حکومتی ترکیه برای جنگ نامنظم رسانه‌ای علیه ایران

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو-علی حامدین، حدود یک سال قبل بود؛ دسامبر سال ۲۰۲۳ زمانی که رجب طیب اردوغان اعلام کرد که کانال تلویزیونی فارسی تاسیس خواهد شد. شاید در ابتدا چنین خبری این پیام را منتقل سازد که ترکیه به دلیل سرریز سرمایه و همچنین علاقه‌مندی به سرزمین ایران، تصمیم گرفته است یک پیوند رسانه‌ای دوستانه میان خود و کشور ما برقرار کند.

خبر تأسیس شبکه TRT فارسی

به همین دلیل قرار می‌شود سازمان رادیو و تلویزیون دولتی ترکیه (TRT)، شبکه‌ای فارسی زبان به نام «TRT فارسی» را تاسیس کند؛ خبری که مدتی قبل منتشر می‌شود. اما این تصورات خوش‌بینانه در مورد نیت خیرخواهانه ترکیه، با یک سخنرانی نقش بر آب می‌شود. زاهد سوباجی؛ مدیرکل تلویزیون دولتی تی آر تی ترکیه، در مراسم افتتاح دانشگاه «بورسا اولوداغ» ترکیه، در اظهاری عجیب و تکان دهنده با اشاره به راه اندازی ۴۱ زبان خارجی در تی آر تی می‌گوید: «تا پایان سال، زبان فارسی این شبکه را راه اندازی خواهیم کرد. ما در موقعیت آشفته و ناراحت کردن ایران هستیم. ما باید این کار را انجام دهیم.»

این گفته جنجال برانگیز، در رسانه‌های داخلی و رسانه‌های ترکیه مورد توجه قرار گرفت و حسن نیت ترکیه برای تاسیس کانال فارسی TRT را به شدت زیر سوال برد و این بخش رسواکننده از صحبت سوباجی حذف شد.

اطلاعات مغرضانه و غیرقابل اعتماد رویکرد همیشگی رسانه‌های ترکیه‌ای

هدفی که سوباجی به عنوان مدیرکل TRT برای رسانه دولتی ترکیه تعریف کرد، زنگ خطری برای مسئولین رسانه‌ای کشور ما بود تا متوجه شوند این کشور همسایه بنا دارد راهبردی را که عربستان با «ایران اینترنشنال» و انگلیس با «بی بی سی فارسی» برای نبرد با ایران در پیش گرفته‌اند را پیش گیرد.

ترکیه در حالی دست به این کار زده است که طبق نظرسنجی سال ۲۰۱۸ CAP بیش از ۷۰ درصد مردمش نسبت به رسانه‌های کشورش بی‌اعتماد بوده و معتقد بودند رسانه‌ها «اطلاعات مغرضانه و غیرقابل اعتماد» ارائه می‌دهند. این کشور علنا با رسانه دولتی خود وارد بازی شده است و قطعا رویکرد آن بدون روتوش، همان چیزی است که سوباجی بیان کرد.

رضا رشید پور تأسیس شبکه TRT فارسیرا گوشه‌ای از جنگ نامنظم رسانه‌ای ترکیه می‌داند

رضا رشیدپور؛ مجری سابق تلویزیون در مورد تاسیس شاخه فارسی TRT طی ویدویی گفت رسانه‌های خارجی سعی دارند در بهترین حالت، تنها چهره‌ای باستانی و تاریخی از ایران به جهان مخابره کنند. این مجری تصاویر استفاده شده در ویدیوی معرفی شبکه TRT فارسی را کاملاً حساب‌شده و در جهت همان تفکر معرفی ایران تنها به عنوان یک سرزمین کهن و باستانی می‌داند. رشیدپور این اقدام را گوشه‌ای از جنگ نامنظم رسانه‌ای که توسط ترکیه در حال شکل گیری است، معرفی می‌کند.

این اظهار نظر در حالی بیان می‌شود که حتی معرفی چهره باستانی و تاریخی از ایران برای رسانه‌های فارسی زبان با مقاصد سیاسی و در جهت کشورهای حامی به منظور سواستفاده از این موضوع در جهت رسیدن به اهداف شوم سیاسی علیه تمامیت ایران و تمدن ایرانشهری انجام می‌پذیرد.

پروژه نئوعثمانی‌گری

فرهیختگان در ارائه تاریخچه‌ای از شبکه TRT نوشت: «تی آر تی در سال ۱۹۶۴ توسط ترکیه به عنوان رسانه ملی این کشور راه اندازی شد. یک دهه بعد از به قدرت رسیدن حزب اسلامگرای عدالت و توسعه در ترکیه، تحولات منطقه‌ای، پای آنکارا که سیاست‌خارجی تنش صفر را دنبال می‌کرد، به تحولات منطقه به شکلی افسارگسیخته‌ای باز کرد. ترکیه به دنبال پیشبرد پروژه نئوعثمانی‌گری بود و از این رو، کمی بعد از تحولات موسوم به بهار عربی، در سال ۲۰۱۵ شبکه جهانی تی‌آر‌تی (TRT World) را راه‌اندازی کرد. آنطور که گفته می‌شد، هدف از راه‌اندازی این شبکه جهانی، «ارتقای جایگاه ترکیه در سطح جهانی» و ارائه آنچه که «تصویری مستقل و بی‌طرفانه از ترکیه» خوانده می‌شد، بود.

یک‌سال بعد، اما همه چیز تغییر کرد. به دنبال کودتای نافرجام ۲۰۱۶، فضای سیاسی در ترکیه با بازداشت و دستگیری و محکومیت‌های طولانی‌مدت، بسیار بسته شد. رسانه‌ها نیز از این امر مستثنی نشدند و درگیر سانسور شدیدی شدند. تی‌آر‌تی، در طول زمان و به‌ویژه پس از کودتای نافرجام ۲۰۱۶، دولت اردوغان برای مقابله با تهدیدات احتمالی، کنترل بیشتری بر رسانه‌ها و به‌ویژه شبکه‌های دولتی اعمال کرد. این فشار‌ها به شبکه TRT World نیز منتقل شد و پس از کودتا، سیاست‌های رسانه‌ای این شبکه به‌طور چشمگیری تغییر یافت. در این دوره، به گواهی مؤسسه کارنگی بسیاری از خبرنگاران غیرهمسو با دولت اخراج شدند و جای خود را به افرادی وفادار به حزب عدالت و توسعه دادند. همچنین، دولت به‌طور مستقیم بر محتوای برنامه‌ها و اخبار نظارت می‌کرد. یکی از جنبه‌های بارز این تغییر، پخش ویدئو‌های تبلیغاتی درباره کودتا و حمایت از اردوغان بود که بدون رضایت تولیدکنندگان محتوای خبری به‌طور اجباری در برنامه‌ها قرار می‌گرفت. این ویدئو‌ها به‌عنوان بخشی از پخش خبری به نظر می‌رسیدند، اما در واقع تبلیغاتی سیاسی بوده که برای ترویج سیاست‌های اردوغان و نقد مخالفان سیاسی وی ساخته شده بودند. این تغییرات به‌شدت باعث کاهش اعتبار TRT World در سطح جهانی شد.»

حتی کارشناسان اپوزیسیون هم به راه افتادن کانال فارسی TRT روی خوش نشان نداده و از خطرات احتمالی این اقدام ترکیه صحبت کردند:

«چه اتفاقی افتاده است که بسیاری از کشور‌های جهان، این ضرورت را احساس کرده‌اند که باید برای ایرانیان، کانال فارسی تاسیس کنند؟ انگلستان، اسرائیل و عربستان همه کانال فارسی دارند و حالا ترکیه اقدام به ایجاد یک کانال فارسی کرده است!»
«چرا ترکیه که در آن تورم بیداد می‌کند، با هزینه میلیون‌ها دلار اقدام به ساخت یک شبکه فارسی زبان کرده است؟»
«ارتش امروز اسلحه نیست؛ بلکه رسانه است/ امروز می‌خواهند کشور شما را با زبان رسانه اشغال کنند!»
«هدف نهایی شبکه TRT ترکیه، سیاسی است»

راهبرد اصلی TRT فارسی ترکیه درست مانند همتایان آن، چون اینترنشنال، احتمالاً تمرکز بر موضوعات حساسیت‌برانگیز قومی و مذهبی خواهد بود. این شبکه قادر است با پوشش یک‌جانبه رویداد‌ها و دامن زدن به اختلافات، به دنبال ایجاد شکاف در انسجام ملی باشد. تجربه نشان داده که رسانه‌های ترکیه‌ای در پوشش مسائل ایران، همواره رویکردی یک‌جانبه و تحریک‌آمیز در پیش می‌گیرند. درواقع این شبکه نه تنها هویت ایرانی، بلکه هویت ایرانی شیعه را نیز نشانه خواهد رفت.

یک سطحی جزئی در دیپلماسی فرهنگی ترکیه نشان می‌دهد که این کشور در ۱۰ سال گذشته کوشیده است برای خود یک «قلمرو فرضی و توهمی عثمانی» بسازد و از آن برای پیشبرد سیاستهای خود سو استفاده کند.
سرویس جهانی تی‌آرتی نیز، توجه ویژه‌ای به بخش عربی خود کرد تا به این شیوه، پروژه «احیای قلمرو فرهنگی عثمانی» را دنبال کند. پس از آن هم این شبکه متمرکز بر حوزه بالکان شد. اکنون تی‌آر‌تی عربی و تی‌آر‌تی بالکان، مهم‌ترین حوزه‌های نشر فرهنگ تمدن عثمانی به شمار می‌روند و بالاترین مخاطب در میان سرویس‌های مختلف شبکه‌های تی‌آر‌تی را دارند.

گزارش گرفتن TRT در خیابان تجریش تهران در تاریخ ۲۹ آذرماه، این ذهنیت را ایجاد کرد کانال فارسی این شبکه نیز موفق به کسب مجوز از کشور شده است. حسین شریعتمداری؛ مدیرمسئول روزنامه کیهان طی یادداشتی، با اشاره به حمایت‌های کشور ترکیه از تکفیری‌هایی که سرنگونی حکومت سوریه را رقم زدند و همچنین اشاره به اظهارات ایران‌ستیزانه سوباجی، مسئولین کشور را به دلیل ارائه مجوز به شبکه TRT فارسی، مورد توبیخ قرار داد.

وزارت فرهنگ و ارشاد، اما تنها به انتشارجوابیه‌ای به شریعتمداری مبنی بر اینکه «معاونت مطبوعاتی و رسانه‌ای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هیچگونه مجوزی در این رابطه صادر نکرده و آنچه تحت عنوان فعالیت با مجوز این شبکه مطرح شده، صحیح نیست»، بسنده کرد.

بازبینی وزارت ارشاد در مجوز کل شبکه TRT ترکیه

باتوجه به اینکه در هر صورت، TRT ترکیه در کشور مجوز برای فعالیت داشته و خبرنگاران تحت برند ترکیه‌ای این رسانه، قادر به فعالیت هستند، TRT می‌تواند به راحتی و بدون مجوز رسمی، در ایران برای کانال فارسی خودش نیز تولید محتوا کند. این موضوع باید از سوی وزارت ارشاد بررسی شده و در مجوز و محدودیت‌های TRT ترکیه بازبینی صورت گیرد.

از طرفی، اگر بنا باشد که کانال فارسی TRT در ایران گزارش گرفته و تولید محتوا کند، وزارت ارشاد و نهادهای مربوطه باید این موضوع را در نظر گیرند که باتوجه به اظهارات مدیرکل TRT و فعالیت‌های برون مرزی ترکیه در سوریه و سایر سرزمین‌هیای اسلامی، این کشور از وارد کردن رسانه دولتی خود به ایران، چندان نیت خیرخواهانه‌ای نداشته و احتمالا پذیرفتن ورود این اسب تروآ، بنزینی خواهد بود بر آتش اختلافات قومی کشور.