زدکش (Zcash)
زدکش (ZEC) یک رمزارز است که با هدف رفع نگرانی‌های امنیتی مربوط به ردیابی تراکنش‌ها در دفتر کل عمومی بیت‌کوین ایجاد شده. این پروژه با استفاده از پروتکل امنیتی zk-SNARK، بر حفظ حریم خصوصی کاربران تمرکز دارد و امکان انجام تراکنش‌های کاملاً محافظت‌شده را فراهم می‌کند؛ به‌گونه‌ای که اطلاعات فرستنده، گیرنده و مبلغ تراکنش رمزنگاری می‌شود.
مرور کلی
زدکش در سال ۲۰۱۶ پس از آن‌که گروهی از پژوهشگران به مشکلات امنیتی در مکانیزم ردیابی تراکنش‌های بیت‌کوین پی بردند، راه‌اندازی شد. آن‌ها ابتدا مفهوم «زیروکش» (Zerocash) را در یک مقاله علمی معرفی کردند که بعدها به زدکش تبدیل شد. شرکت الکتریک کوین (Electric Coin Company) نقش اصلی در توسعه و تغییر نام این پروژه به زدکش در همان سال داشت.
برخلاف بیت‌کوین، زدکش اولویت را به حفظ حریم خصوصی می‌دهد. با استفاده از zk-SNARK، طرفین تراکنش می‌توانند بدون افشای اطلاعات برای یکدیگر یا شبکه، تراکنش را تأیید کنند. این فناوری با استفاده از پارامترهای عمومی که طی فرایندی امن به نام «راه‌اندازی مورد اعتماد» (Trusted Setup) ایجاد می‌شود، تراکنش‌ها را بدون نمایش جزئیات در بلاک‌چین ثبت می‌کند. این ویژگی، زدکش را از بسیاری از رمزارزهای دیگر که شفافیت تراکنش‌ها اساس کارشان است، متمایز می‌سازد.
تاریخچه زدکش (Zcash)
پیش از راه‌اندازی
ریشه‌های زدکش به سال ۲۰۱۴ بازمی‌گردد، زمانی که گروهی از پژوهشگران از جمله الی بن-ساسون (Eli Ben-Sasson)، الساندرو کیسا (Alessandro Chiesa)، کریستینا گارمن (Christina Garman)، متیو گرین (Matthew Green)، یان میرز (Ian Miers)، ارن ترومر (Eran Tromer) و مادارس ویرزا (Madars Virza) پروژه آزمایشی «زیروکش/زیروکوین» (Zerocash/Zerocoin) را برای تقویت حریم خصوصی در بیت‌کوین مطرح کردند.
راه‌اندازی
زدکش در ۲۸ اکتبر ۲۰۱۶ توسط شرکت زیروکوین (Zerocoin Company) که بعدها به شرکت الکتریک کوین (Electric Coin Co.) تغییر نام داد، راه‌اندازی شد. بنیان‌گذار این شرکت، زوکو ویلکاکس (Zooko Wilcox) بود. پیش از راه‌اندازی، شرکت با جذب ۳ میلیون دلار سرمایه، توسعه پروتکل اولیه را پیش برد.
۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸
پس از راه‌اندازی، تیم مهندسی زدکش مجموعه‌ای از به‌روزرسانی‌ها با نام «سری اسپراوت» (Sprout) منتشر کرد و دو ارتقاء مهم به نام‌های «اوروینتر» (Overwinter) و «سپلینگ» (Sapling) را پیشنهاد داد. سپلینگ باعث بهبود کارایی و افزودن قابلیت‌های جدید شد. بنیاد زدکش در مارس ۲۰۱۷ با کمک ۲۷۳٬۰۰۰ زدکش از پاداش بنیان‌گذاران تأسیس شد و مراسم «قدرت تاو» (Powers of Tau) را برگزار کرد که بزرگ‌ترین محاسبه چندنفره زمان خود بود. همکاری با شرکت‌هایی مانند جی‌پی مورگان نیز در همین سال علاقه به زدکش و zk-SNARK را افزایش داد. ارتقاء سپلینگ در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۸ فعال شد.
۲۰۱۹ تا ۲۰۲۰
در اوایل ۲۰۱۹، شرکت زیروکوین به شرکت الکتریک کوین تغییر نام داد تا از پروتکل زدکش و بنیاد زدکش متمایز شود. جامعه زدکش بحث‌هایی درباره ادامه پاداش بنیان‌گذاران و مالکیت نشان تجاری زدکش آغاز کرد. در فوریه همان سال، نقصی مهم در سیستم zk-SNARK قدیمی (BCTV14) شناسایی شد که می‌توانست امکان جعل ایجاد کند، اما شرکت اعلام کرد کسی از این ضعف سوء‌استفاده نکرده است. آن‌ها پروژه‌ای برای افزایش مقیاس‌پذیری آغاز کردند که به تولید سیستم اثبات «هیلو» (Halo) انجامید.
ارتقاء سوم، «بلاسم» (Blossom)، در دسامبر ۲۰۱۹ فعال شد و فاصله بلاک‌ها را به ۷۵ ثانیه کاهش داد. در اوایل ۲۰۲۰، جامعه زدکش بر سر ساختار جدید تأمین مالی با پیشنهاد ZIP 1014 به توافق رسید. ارتقاء چهارم، «هارتوود» (Heartwood)، در ژوئیه ۲۰۲۰ فعال شد و پشتیبانی از فلای‌کلاینت و کوین‌بیس محافظت‌شده را اضافه کرد. ارتقاء پنجم، «کنوپی» (Canopy)، نیز در ۱۸ نوامبر ۲۰۲۰ اجرا شد.
۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲
در ۳۱ مه ۲۰۲۲، ششمین ارتقاء شبکه با نام NU5 انجام شد و پشتیبانی کامل از پروتکل محافظت‌شده «اورچارد» (Orchard) و آدرس‌های یکپارچه فراهم شد.
ویژگی‌های کلیدی زدکش (Zcash)
آدرس‌ها
زدکش دو نوع آدرس متفاوت ارائه می‌دهد: آدرس‌های خصوصی (z-address) و شفاف (t-address). آدرس‌های خصوصی با حرف «z» و آدرس‌های شفاف با «t» آغاز می‌شوند. یکی از قابلیت‌های مهم زدکش، امکان انتقال بین این دو نوع آدرس است، به این معنا که کاربران می‌توانند بنا به نیاز خود، اطلاعات تراکنش را محافظت یا آشکار کنند. در حال حاضر، بیشتر کیف‌پول‌ها و صرافی‌ها از آدرس‌های شفاف پشتیبانی می‌کنند، اما آدرس‌های محافظت‌شده نیز در برخی کیف‌پول‌های موبایلی و دسکتاپ قابل استفاده هستند.
تراکنش‌ها
نوع تراکنش در زدکش بستگی به نوع آدرس‌های درگیر دارد. تراکنش بین دو آدرس شفاف مشابه بیت‌کوین است و اطلاعات فرستنده، گیرنده و مبلغ به‌صورت عمومی روی بلاک‌چین دیده می‌شود. اما تراکنش‌هایی که شامل آدرس‌های محافظت‌شده هستند به سه دسته تقسیم می‌شوند: z-to-z (محافظت‌شده)، t-to-z (محافظت کردن) و z-to-t (آشکارسازی). امن‌ترین حالت، تراکنش z-to-z است که در آن اطلاعات فرستنده، گیرنده و مبلغ، همگی رمزنگاری می‌شود. تمام تراکنش‌ها در بلاک‌چین ثبت می‌شوند تا وقوع تراکنش و هزینه‌ها تأیید شود، اما در تراکنش‌های محافظت‌شده، جزئیات پنهان باقی می‌مانند.
کلیدهای مشاهده
زدکش قابلیتی به نام «کلید مشاهده» ارائه می‌دهد که به دارندگان آدرس‌های z اجازه می‌دهد جزئیات تراکنش را با افراد مورد اعتماد به اشتراک بگذارند. این کلیدها فقط دسترسی خواندن دارند و اجازه خرج کردن را نمی‌دهند. این قابلیت، افشای انتخابی اطلاعات را ممکن می‌سازد و کاربران می‌توانند فقط اطلاعات دلخواه را نشان دهند. کلیدهای مشاهده برای رعایت مقررات مالیاتی، حسابرسی یا قوانین مبارزه با پول‌شویی بسیار کاربردی هستند و امکان حفظ حریم خصوصی همراه با تبعیت از قوانین را فراهم می‌کنند.
اجزای عملیاتی زدکش (Zcash)
واحد و قابلیت تقسیم
زدکش با واحدی به نام ZEC کار می‌کند و نماد اختصاری آن نیز «ZEC» است. مانند بیت‌کوین، کوچک‌ترین واحد قابل تقسیم در زدکش «زاتوشی» (zatoshi) نام دارد که برابر با ۰٫۰۰۰۰۰۰۰۱ ZEC یا یک صدم میلیونم زدکش است.
استخراج (Mining)
در آغاز، استخراج زدکش با استفاده از کامپیوترهای خانگی و CPU یا GPU امکان‌پذیر بود. اما با پیشرفت فناوری، دستگاه‌های ASIC به گزینه اصلی ماینرهای حرفه‌ای و استخرهای استخراج تبدیل شدند، چون قدرت بالاتری نسبت به CPU و GPU دارند. در سال ۲۰۱۸، جامعه زدکش پیشنهادهای مربوط به مقاوم‌سازی پروتکل در برابر ASIC را به دلیل نگرانی‌های امنیتی رد کرد. از استخرهای استخراج معروف می‌توان به فلای‌پول (Flypool)، نانوپول (Nanopool) و اسلاش‌پول (Slushpool) اشاره کرد.
مقیاس‌پذیری
زدکش به‌طور فعال در حال کار روی بهبود مقیاس‌پذیری است، هم در لایه پروتکل (لایه ۱) و هم در لایه کاربردی (لایه ۲). پژوهشگرانی مانند شان بو (Sean Bowe) از شرکت الکتریک کوین روش‌هایی مانند «هیلو» (Halo) را معرفی کرده‌اند که اثبات‌های دانش صفر بازگشتی را به‌صورت عملی ارائه می‌دهد. همچنین پیشنهادهایی از سوی دایرا هاپوود (Daira Hopwood) برای استفاده از معماری شاردینگ (sharding) ارائه شده تا بلاک‌چین به بخش‌هایی تقسیم شود و ظرفیت پردازش تراکنش‌ها افزایش یابد.
پیشنهادهای بهبود زدکش (ZIP)
پیشنهادهای بهبود زدکش یا ZIP بستری برای معرفی ویژگی‌های جدید، توضیح دلایل آن‌ها، مشخص کردن جزئیات فنی و دریافت بازخورد از جامعه هستند. همه می‌توانند در تهیه ZIP مشارکت کنند، اما نویسندگان مسئول ایجاد اجماع و پاسخ‌گویی به مخالفت‌ها هستند. ZIP نقشی مهم در مسیر توسعه پروتکل دارد.
اقتصاد توکنی
توکن ZEC رمزارز اصلی شبکه زدکش است و برای انجام تراکنش‌ها و پاداش استخراج به کار می‌رود. عرضه کل آن به ۲۱ میلیون محدود شده است. ۸۰٪ از پاداش هر بلاک به ماینرها تعلق می‌گیرد و ۲۰٪ باقی‌مانده به صندوق توسعه اختصاص دارد. مشابه بیت‌کوین، پاداش استخراج هر چهار سال یک‌بار نصف می‌شود تا تورم کنترل شود.
